బంగ్లా యుద్ధం – 9
తూర్పు పాకిస్తాన్‌లో పౌరులపై పాకిస్థాన్ సైనిక చర్యకు ఉపక్రమించడంతో భారత్ సైనిక జోక్యంతో బాంగ్లాదేశ్ విముక్తికి బాట వేయడానికి త్వరితగతిన పరిణామాలు జరిగిపోయాయి.
అటువంటి పరిణామాలకు భయపడే దేశ అధ్యక్షుడు యహ్యాఖాన్ ముందే సైనిక చర్యకు తూర్పు పాకిస్తాన్ గవర్నర్, వైస్-అడ్మిరల్ సయ్యద్ మొహమ్మద్ అహ్సన్, డాకాలోని పాకిస్థాన్ ఎయిర్‌ఫోర్స్ బేస్‌కు చెందిన ఎయిర్ ఆఫీసర్ కమాండింగ్ ఎయిర్ కమోడోర్ ముహమ్మద్ జాఫర్ మసూద్ స్పష్టంగా వ్యతిరేకించారు. వ్యతిరేకించడం ద్వారా తమ పదవులు పోగొట్టుకోవలసి వచ్చింది.
వాస్తవానికి యాహ్యాఖాన్ కు సహితం అటువంటి భయమే ఉంది. అందుకే తొలుత సైనిక చర్యకు సుముఖత వ్యక్తం చేయలేదు. అయితే పాకిస్తాన్ సైన్యం, వైమానిక దళం జనరల్స్ నుండి వచ్చిన వత్తిడి కారణంగానే సైనిక చర్యకు ఆదేశాలు ఇవ్వడం ద్వారా భారీ మూల్యం చెల్లించుకోవలసి వచ్చింది. అసలు అటువంటి సైనిక చర్యకు పాకిస్థాన్ సైన్యం సిద్ధంగా లేకుండానే ఆదేశాలు ఇచ్చారు.
అప్పటికే ఆవామీలీగ్ నేత తాజుద్దీన్ అహ్మద్ ఏప్రిల్ 3, 1971న భారత ప్రధాని ఇందిరాగాంధీని కలసి సాధ్యమైనంత సహాయం అందించామని కోరారు. అప్పటికే భారత ప్రభుత్వం తూర్పు పాకిస్తాన్ సరిహద్దును తెరిచిందిబిఎస్ఎఫ్ బెంగాలీ ప్రతిఘటనకు పరిమిత సహాయాన్ని అందిస్తోంది.
ఏప్రిల్ 1971లో భారతీయ మిలిటరీ, రాజకీయ నాయకత్వం మధ్య ప్రత్యక్ష సైనిక జోక్యానికి సంబంధించిన అంశంపై చర్చ జరిగిందని కూడా పాకిస్థాన్ కు తెలుసు. భారత్ జోక్యానికి దారితీసిన పరిణామాలు ఈ విధంగా ఉన్నాయి:
ఏప్రిల్ 10 వరకు, బంగ్లాదేశ్‌లో ఎక్కువ భాగం పాకిస్తానీ నియంత్రణకు వెలుపల ఉంది. పాక్ సైనిక దళాలు కొన్ని నగరాలకే పరిమితమై ఉన్నాయి. అవి కూడా తీవ్ర ప్రతిఘటనను ఎదుర్కొంటున్నాయి. భారత సైన్యం, సరైన వైమానిక మద్దతుతో, ముక్తి బహినికి సహాయం చేయడం ద్వారా చాలా ప్రావిన్స్‌ని త్వరగా నియంత్రించే అవకాశం ఉంది.
భారత తూర్పు నౌకాదళ బృందం (1 ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్ క్యారియర్, అనేక యుద్ధనౌకలు) ప్రావిన్స్‌పై దిగ్బంధనాన్ని విధించి, సముద్రం నుండి సరఫరాలను నిలిపివేయవచ్చు. ఎందుకంటే తూర్పున ఉన్న పాకిస్తాన్ నావికాదళం వద్ద 1 డిస్ట్రాయర్, 4 గన్‌బోట్‌లను మాత్రమే ఉన్నాయి.
మార్చ్ 26 నుండి మే 2 వరకు పాకిస్తానీ బలగాలు పశ్చిమ పాకిస్తాన్ నుండి కీలకమైన బలగాలను ఇక్కడ మోహరించడం ప్రారంభించాయి. అయితే అవి ఇంధనం, మందుగుండు సామగ్రి కోసం ఢాకా, చిట్టగాంగ్, నారాయణగంజ్‌లలో ఉన్న సరఫరా డిపోలపై ఆధారపడి ఉన్నాయి.
చాలా పాకిస్తానీ దళాలు ఒకదానికొకటి తెగిపోయి ఉండడంతో, ఎయిర్‌లిఫ్ట్‌ల ద్వారా సరఫరాలపై ఆధారపడి ఉన్నాయి. భారత వైమానిక దళం, పాకిస్తాన్ వైమానిక దళ తూర్పు దళం కంటే ఎక్కువ సంఖ్యలో ఉంది. ఎయిర్-లింక్‌లను కత్తిరించి, సరఫరా డిపోలను ధ్వంసం చేయగలదు. డిసెంబర్, 1971లో ఆ విధంగా చేసింది కూడా.
రాగాల సవాళ్లకు సిద్దపడని పాక్ సైన్యం
ఈ పరిస్థితులలో పాక్ సైనిక నాయకత్వం ముందు పలు సవాళ్లు ఎదురయ్యాయి: ఏప్రిల్ 1971లో చర్య కోసం భారత సైన్యం వద్ద తగిన బలగం అందుబాటులో లేకపోవడంతో అటువంటి ఆపరేషన్ కోసం ఇతర ప్రాంతాలలో మోహరించిన బలగాల నుండి కొందరిని సమీకరించవలసి ఉంటుంది.
తూర్పు పాకిస్తాన్‌లో మార్పు తీసుకురావడానికి సరైన సమయంలో భారతదేశం ఉత్తర, పశ్చిమ సరిహద్దుల భద్రతకు హాని కలిగించకుండా తగిన బలగాలను మోహరింప గలదా? ఈ విషయంలో పాక్ సైన్యం ఒక అంచనా వేయలేకపోయింది.
పాకిస్తాన్ సైన్యం ప్రావిన్స్‌ను తమ ఆధీనంలోకి తెచ్చుకొనే ముందు పోరాట దళం ఆపరేషన్‌కు మద్దతుగా తూర్పు పాకిస్తాన్ చుట్టూ ఒక లాజిస్టికల్ నెట్‌వర్క్‌ను ఏర్పాటు చేయవచ్చా? భారతీయులు శీఘ్ర విజయం సాధించడంలో విఫలమైతే, బంగ్లాదేశ్‌లో ముఖ్యంగా వర్షాకాలంలో తమకు అనుకూలంగా ఉండే సమయంలో సుదీర్ఘ కాలం యుద్ధానికి భారత్ వనరుల దృష్ట్యా, రాజకీయంగా, దౌత్యపరంగా సిద్ధంగా ఉందా?
తూర్పు పాకిస్తాన్‌లో జోక్యం చేసుకోవడం అంతర్జాతీయ వర్గాల్లో భారత్‌ను దురాక్రమణదారుగా మారుస్తుంది. అంతర్జాతీయ ప్రతిస్పందనను దౌత్యపరంగా ఎదుర్కోవడానికి భారతదేశం సిద్ధంగా ఉందా? సుదీర్ఘ యుద్ధాన్ని జరపడానికి దౌత్యపరంగా, ఆయుధాల సరఫరాకు కీలకమైన ఏదో ఒక అగ్రరాజ్యం భారత్ కు సహాయంగా రాగలదా?
ఎదురురాగల ఇటువంటి పరిణామాలపై పాకిస్థాన్ సైన్యం నిర్దుష్టంగా అంచనాకు రాలేకపోవడం వారి వ్యూహంలో పెద్ద లోపంగా భావించవచ్చు. బెంగాలీ నాయకత్వంలో కొందరితో పాటు కొందరు భారత అధికారులు సహితం సత్వరమే భారత్ సైనిక జోక్యం చేసుకోగలదని ఆశించారు.
వ్యూహాత్మకంగా అడుగేసిన భారత్ సైన్యం
కానీ, భారత సైన్యం తూర్పు కమాండ్ ప్రస్తుత పరిస్థితిలో అటువంటి చర్య సరికాదని, పరిమిత జోక్యం సరిపోదని, పూర్తి యుద్దానికి సిద్ధం కావాలని స్పష్టమైన అవగాహనతో వ్యవహరించింది. అటువంటి యుద్దాన్ని నవంబర్ 15 తర్వాత జరపటమే తమకు అనుకూలమని కూడా నిర్ధారణకు వచ్చింది. ఈ లోగా అందుకు అవసరమైన విస్తృతమై దీనిని న సన్నాహాలు జరుపుకోవాలని భావించింది.
ఈ అంశాన్నే భారత సైన్యాధిపతి జనరల్ సామ్ మానెక్షా భారత మంత్రివర్గానికి స్పష్టంగా తెలిపారు. భారత సైనిక నాయకత్వంలో వ్యక్తమైన పరిణతి, వ్యూహం పరంగా లోతయిన అవగాహన పాకిస్థాన్ సైనిక నాయకత్వంలో ఈ సందర్భంగా కనిపించలేదు.
అందుకనే, భారత నాయకత్వం నేరుగా జోక్యం చేసుకోకూడదని, అయితే విముక్తి పోరాటంలో పాలుపంచుకోవాలని నిర్ణయించుకుంది. తూర్పు పాకిస్తాన్ కార్యకలాపాల బాధ్యతను తూర్పు కమాండ్ ఏప్రిల్ 29న చేపట్టింది. మే 15న ఆపరేషన్ జాక్‌పాట్‌ను ప్రారంభించింది. ఇది పాక్ సైనిక దళాలకు వ్యతిరేకంగా గెరిల్లా పోరాటంలో నిమగ్నమైన ముక్తి బహిని యోధులకు `రిక్రూట్, ట్రైన్, ఆర్మ్, ఎక్విప్, సప్లై’ వంటి సహకారం అందించేపూర్తి స్థాయి ఆపరేషన్.
పాకిస్తాన్ సైన్యం ఆపరేషన్ ప్రారంభించడానికి ముందు చాలా వరకు `కార్యాచరణ భద్రత’కు ప్రాధాన్యత ఇచ్చింది. భారతదేశం మీదుగా విమానాలపై నిషేధం ఉన్నప్పటికీ, మార్చి 26 తర్వాత 4 వారాల వ్యవధిలో వారు 2 పదాతి దళ విభాగాలను (9వ, 16వ) బంగ్లాదేశ్‌కు తరలించారు.
బెంగాలీ యూనిట్ల ప్రారంభ ప్రతిఘటనను జూన్ మధ్య నాటికి అణిచివేశారు. తూర్పు పాకిస్థాన్ ను తమ నియంత్రణలోకి తెచ్చుకోగలిగారు. జూలైలో తిరుగుబాటు కార్యకలాపాలు మందగించడంతో, పౌరులు పనికి తిరిగి వచ్చారు. వాణిజ్య కార్యకలాపాలు తిరిగి ప్రారంభమయ్యాయి. దాదాపు “సాధారణ” పరిస్థితులు నెలకొన్నట్లు పాక్ ప్రభుత్వం భావించింది.
పైకి చొస్తే ఆపరేషన్ సెర్చ్లైట్ తన లక్ష్యాలను చాలా వరకు సాధించింది. పాకిస్తానీ సైనిక నాయకత్వం ఫలితాలతో సంతృప్తి చెందింది. పాకిస్థానీ ఆపరేషన్ పట్ల సుముఖంగా లేని జనరల్ గుల్ హసన్, ముఖ్యంగా జనరల్ నియాజీ సహితం ఏప్రిల్ 1971లో పాకిస్తాన్ దళాల ప్రయత్నాలను, వారి విజయాలను ప్రశంసించారు.
తాజుద్దీన్ అహ్మద్ ఇతర అవామీ లీగ్ సీనియర్ సభ్యుల నుండి తన నాయకత్వానికి మద్దతును కూడగట్టడంలో, బంగ్లాదేశ్ ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పర్చడంలో విఫలమైతే, షేక్ ముజీబ్ రహమాన్ పాక్ సేనలకు పట్టుబట్టడం ప్రతిఘటన దళాలకు పెద్ద దెబ్బగా పరిణమించి ఉండెడిది.
అవామీ లీక్ నేతలను పట్టుకోవడంలో విఫలం
అయితే, ప్రణాళికలో కీలకమైన ఆపరేషన్ సమయంలో అవామీ లీగ్ రాజకీయ నేతలను పట్టుకోవడంలో పాకిస్థానీలు విఫలమయ్యారు. అవామీ లీగ్ నుండి ఎన్నికైన 167 మంది నేషనల్ అసెంబ్లీ సభ్యులు, 299 మంది ప్రావిన్షియల్ అసెంబ్లీ సభ్యులలో, పాకిస్తాన్‌లు నలుగురిని మాత్రమే చంపగలిగారు. మరో నలుగురు మాత్రమే తమంతట తాము లొంగిపోగా, వారు ఇద్దరినీ మాత్రమే పట్టుకోగలిగారు.
మిగిలిన వారు భారతదేశానికి తరలివెళ్లారు. బంగ్లాదేశ్‌లో వారు తమ నెట్‌వర్క్‌లు, ప్రజల మద్దతును ఉపయోగించి, తిరుగుబాటును సమర్థవంతంగా నిర్వహించి, వివిధ హోదాల్లో బంగ్లాదేశ్ ప్రభుత్వంలో చేరారు.
భారత్ మద్దతు కోసం పోటీ పడుతున్న వివిధ చిన్న చిన్న బృందాలు ఎవ్వరికీ వారుగా కాకుండా భారత్ నుండి వ్యవస్థాగతమైన మార్గంలో నిర్మాణాత్మక మద్దతు అందేవిధంగా అవామీ లీగ్ చేయగలిగింది. దానితో రాజకీయంగా వారు ప్రతిఘటన పోరాటాలపై తమ పట్టు కొనసాగించుకో గలిగారు.
అవామీ లీగ్‌లో ఎన్నుకైన పార్లమెంటు సభ్యులు ఉన్నారు, వారు చట్టబద్ధమైన ప్రజాప్రతినిధులుగా చెప్పుకొనేవారు. తద్వారా అంతర్జాతీయ వర్గాల్లో సంస్థ విశ్వసనీయతను పెంచుకోగలిగింది.
బెంగాలీ సైనిక అధికారులు పౌర నాయకుల క్రింద పనిచేసేవారు కావడంతో, వారి ప్రతిఘటనలో అధికారం కోసం అంతర్గతంగా తీవ్రమైన పోరాటం లేదు. పౌర నాయకత్వం పరిపాలన, సమన్వయంతో లాజిస్టిక్స్ నిర్వహించగా, సైన్యం సిబ్బంది యుద్ధంలో పోరాడారు. స్వాతంత్య్ర సమరయోధులకు శిక్షణ ఇచ్చారు.
రాజకీయ నాయకత్వం పట్టుబడితే, బెంగాలీ సాయుధ విభాగాలను నిరాయుధులను చేసి, పౌరులను తగినంతగా భయభ్రాంతులకు గురిచేస్తే, ఒక నెల తర్వాత తూర్పు పాకిస్తాన్‌లో ఎటువంటి వ్యవస్థీకృత ప్రతిఘటన ఉండబోదని పాకిస్తానీ సైనికాధికారులు భావించారు. కానీ, దీర్ఘకాలంలో వారి అంచనాలు తప్పని రుజువైంది.
అంతర్జాతీయ మద్దతు కోసం లాబీని నిర్వహించడానికి రాజకీయ నాయకత్వం పరిమితం కాగా, బెంగాలీ సైనికులు సాయుధ ప్రతిఘటనకు ప్రధాన కేంద్రంగా నిలిచారు. భయభ్రాంతులను కావించే ప్రయత్నాలు జరుగుతున్నా పౌరులు ఒక క్రమపద్ధతిలో లేని ప్రతిఘటన యుద్ధానికి లాజిస్టిక్స్, నిఘా, స్వచ్ఛంద సేవకులతో మద్దతు ఇచ్చారు.
ఫాలో-అప్ ప్లాన్ లేని ఆపరేషన్ సెర్చ్లైట్
ఆపరేషన్ సెర్చ్‌లైట్‌లో ఫాలో-అప్ ప్లాన్ లేదు. సాపేక్షంగా శీఘ్ర విజయాన్ని ఊహించి, పాకిస్తానీ ప్రణాళికదారులు సుదీర్ఘమైన క్రమరహిత యుద్ధం లేదా చివరికి భారతదేశం జోక్యం చేసుకొంటే రాగాల పరిణామాల గురించి ముందుగా ఆలోచించలేదు.
నవంబరు 1971 నాటికి బంగ్లాదేశ్‌లో 4 విభాగాలను ఏర్పాటు చేసిన తర్వాత పాకిస్తాన్‌కు సాధారణ దళాలు లేవు. ఎందుకంటే ఇంకా దళాలను తరలిస్తే, పశ్చిమ రంగంలో భారత సైన్యంకు సమఉజ్జిగా నిలబడలేరు.
ఇపిఆర్ దళాలు, పోలీసులు ప్రతిఘటన దళాలవైపు ఫిరాయించడంతో, పోలీసు వ్యవస్థ కొనసాగించడం కోసం పెద్ద సంఖ్యలో పారా మిలటరీ విభాగాలు అవసరమయ్యాయి. పాకిస్తాన్‌కు కనీసం 2,50,000 నుండి 3,00,000 మంది సైనికులు అవసరమని సిద్ధిక్ సాలిక్ అంచనా వేశారు.
అయితే రజాకార్లను (అంచనా బలం 40,000 మంది) ఏర్పాటు చేసిన తర్వాత కూడా పాకిస్తాన్ బంగ్లాదేశ్‌లో కేవలం 1,50,000 (45,000 సాధారణ సైన్యం, మిగిలిన పారామిలిటరీ యూనిట్లు) మంది సైనికులను మాత్రమే రంగంలోకి దించగలిగింది.
చివరికి తిరుగుబాటును ఎదుర్కోవడంలో పాకిస్తాన్ డిసెంబర్ 3, 1971న ముక్తి బాహినికి భారత మద్దతును నిలిపివేసే లక్ష్యంతో భారతదేశంపై దాడికి దిగారు. ఈ దాడి 1971 నాటి ఇండో-పాకిస్తాన్ యుద్ధానికి నాంది పలికింది. ఇది డిసెంబర్ 16న పాకిస్తాన్ దళాల బేషరతుగా లొంగిపోవడంతో ముగిసింది.
