బంగ్లా యుద్ధం – 32
భారత్ కు తిరుగులేని విజయాన్ని యుద్ధభూమిలో అందించే ప్రక్రియలో కొందరు వీర సైనికులు యుద్ధ భూమి నుండి `తప్పిపోయారు’. వారి కుటుంబాలు వారు ఎప్పటికైనా తిరిగి వస్తారనే ఆశతో ఎదురు చూస్తూ చరమాంకంలోకి వెళ్లాయి. యుద్ధంలో ఘోర పరాజయాన్ని చూసిన తర్వాత కూడా పాకిస్థాన్ భారత్ కు యుద్ధ ఖైదీలుగా పట్టుబడిన తమ దేశంపై చెందిన 93,000 మందిని సగౌరవంగా వెనుకకు తీసుకు వెళ్లగలిగింది. కానీ ఆ విషయంలో మనం చెప్పుకోదగిన విజయం సాధించ లేకపోయాను.
మన సైనిక స్థావరాలపై ఉగ్రవాదుల దాడులకు ప్రతిస్పందనగా పాకిస్థాన్ భూభాగంలోకి వెళ్లి, ఉగ్రవాద శిబిరాలపై దాడులు జరిపి, పట్టుబడిన అభినందన్ ను మనం రెండు రోజులలోనే తిరిగి తీసుకు రాగలిగాము. కానీ 1971 యుద్ధంకు చెందిన పలువురి సమాచారం సేకరింపలేక పోయాము.
‘ఇండియన్‌ ప్రిజనర్స్ ఆఫ్‌ వార్‌ ఇన్ పాకిస్థాన్’ అనే పుస్తకాన్ని రచించిన కల్నల్ (రిటైర్డ్) ఆర్ కె పట్టు, 1971కి చెందిన 54 మంది ఇంకా పాక్ జైళ్లలో ఉన్నారని చెప్పారు. “పార్లమెంటులో ఒక ప్రశ్నకు వ్రాతపూర్వక సమాధానం ఉంది. దీనిలో 74 మంది రక్షణ సిబ్బంది తప్పిపోయారని, వీరిలో 54 మంది 1971 యుద్ధానికి చెందినవారు అని ప్రభుత్వం అంగీకరించింది. దివంగత పాక్ ప్రధాని బెనజీర్ భుట్టో కూడా సార్క్ శిఖరాగ్ర సమావేశంలో 41 సైనికులు పాకిస్థాన్‌లో ఉన్నారని అంగీకరించారు. దీన్ని సులభంగా ధృవీకరించవచ్చు” అని ఆయన పేర్కొన్నారు.
తప్పిపోయిన భారత్ సైనికులకు చేపట్టిన పోరాటానికి నాయకత్వం వహించిన కల్నల్ పట్టు, యుద్ధ ఖైదీల కుటుంబ సభ్యుల అపెక్స్ బాడీ అయిన ‘మిస్సింగ్ డిఫెన్స్ పర్సనల్ రిలేటివ్స్ అసోసియేషన్’ కి నాయకత్వం వహిస్తున్నారు. ఆయనతో పాటు, అటువంటి మరికొందరు గుజరాత్ హైకోర్టును ఆశ్రయించారు. 11 సంవత్సరాల సుదీర్ఘ న్యాయ పోరాటం తర్వాత, తప్పిపోయిన సైనికులకు (వారి కుటుంబాలకు) ర్యాంక్ పదోన్నతులు, ఇతర ప్రయోజనాలను ఇవ్వాలని కోర్టు కేంద్ర ప్రభుత్వాన్ని ఆదేశించింది.
“గుజరాత్ హైకోర్టు గౌరవనీయులైన న్యాయమూర్తులకు నేను మూడు పుస్తకాలను అందించాను. తప్పిపోయిన వ్యక్తులు కొంతకాలం వరకు కనిపించకపోతే, వారిని ‘యుద్ధంలో చనిపోయినట్లు’ పరిగణిస్తారు. కానీ వారు యుద్ధంలో చనిపోలేదని న్యాయమూర్తులు రక్షణ మంత్రిత్వ శాఖకు తెలిపారు. వారు పాకిస్తాన్ జైళ్లలో ఉన్నారని, వారిని విధుల్లో ఉన్నట్లుగా పరిగణించాలని మరియు వారికి తదుపరి ర్యాంక్ పదోన్నతి, ఇతర పెన్షన్ ప్రయోజనాలను ఇవ్వాలని కోర్టు పేర్కొంది” అని కల్నల్ పట్టు చెప్పారు.
1971 యుద్ధంలో 2-మహర్ రెజిమెంట్‌కు చెందిన ఆమె భర్త సిపాయి జగదీష్ లాల్ ఢాకా థియేటర్ నుండి తప్పిపోయినప్పుడు రాణి దేవి ఐదు నెలల గర్భవతి. సిపాయి లాల్ భారత సైన్యపు ఉత్తమ సంప్రదాయాలలో తన కుటుంబం కంటే మిన్నగా యుద్ధభూమిని ఎంచుకున్నాడు.
2019 జూలైలో, నరేంద్ర మోదీ నేతృత్వంలోని బిజెపి ప్రభుత్వం 83 మంది భారతీయ సైనికులు, “తప్పిపోయిన 54” మందితో సహా పాకిస్తాన్ కస్టడీలో ఉన్నట్లు పార్లమెంటుకు తెలిపింది. మిగిలిన వారు బహుశా “సరిహద్దు దాటి” లేదా గూఢచర్యం ఆరోపించినందుకు పట్టుబడిన సైనికులు. అయితే భారత యుద్ధ ఖైదీలెవరూ తమ వద్ద లేరని పాకిస్థాన్ స్థిరంగా ఖండిస్తూ వస్తున్నది.
సీనియర్ జర్నలిస్ట్ చందర్ సుతా డోగ్రా తప్పిపోయిన 54 సైనికుల కథనాన్ని చాలా సంవత్సరాలుగా పరిశోధించారు. ఆమె రిటైర్డ్ ఆర్మీ అధికారులు, బ్యూరోక్రాట్‌లు,సైనికుల బంధువులతో మాట్లాడారు. భారత విదేశాంగ మంత్రిత్వ శాఖ లేఖలు, వార్తాపత్రికల క్లిప్పింగ్‌లు, జ్ఞాపకాలు, డైరీ ఎంట్రీలు, ఛాయాచిత్రాలు, డిక్లాసిఫైడ్ రికార్డులను కూడా పరిశీలించారు.
సమాధానం లభించని పలు కీలక ప్రశ్నలు
“మిస్సింగ్ ఇన్ యాక్షన్: ది ప్రిజనర్స్ హూ నెవెర్ కంబ్యాక్” అని పరిశోధనాత్మక గ్రంధాన్ని వ్రాసారు. ఈ సందర్భంగా తలెత్తే కీలకమైన ప్రశ్నలకు ఆమె ఆ గ్రంధంలో సమాధానం ఇచ్చే ప్రయత్నం చేశారు.వారేమయ్యారు? నిజంగా యుద్ధంలో వారిని చంపారా? వారిని పాకిస్థాన్ లోనే ఉంచినట్లు రుజువు చేసేందుకు భారత్ వద్ద ఆధారాలు ఉన్నాయా? భారత్ తో భవిష్యత్ లో బేరసారాలకు నిరవధికంగా వారిని నిర్బంధంలో ఉంచారా? వంటి ప్రశ్నలకు ఆమె సమాధానాలను అన్వేషించారు.
పాకిస్తాన్‌లోని చాలా మంది అధికారులు విశ్వసిస్తున్నట్లు వారిలో కొందరు గూఢచర్యం చేస్తూ పట్టుబడిన భారత ఇంటెలిజెన్స్ ఏజెంట్లు ఉన్నారా? జెనీవా ఒప్పందానికి విరుద్ధంగా పాకిస్తాన్‌లో పట్టుబడిన తర్వాత వారు క్రూరంగా హింసించబడ్డారా? అంతర్జాతీయ చట్టం ప్రకారం వారిని స్వదేశానికి రప్పించడం చాలా కష్టతరం లేదా ఇబ్బందికరంగా ఉందా? తప్పిపోయిన కొంతమంది సైనికులను పట్టుబడిన వెంటనే చంపారా? అనే ప్రశ్నలను కూడా లేవనెత్తారు.
1990ల ప్రారంభంలో తప్పిపోయిన సైనికులకు సంబందించిన ఒక పిటిషన్‌కు ప్రతిస్పందనగా స్థానిక కోర్టుకు సమర్పించిన రెండు అఫిడవిట్‌లలో 54 మందిలో 15 మంది “చంపబడినట్లు నిర్ధారణ” జరిగినదని భారత ప్రభుత్వం ఎందుకు విచిత్రంగా “ఒప్పుకుంది”? మరి అలా అయితే, ఈ 54 మంది ఇంకా తప్పిపోయారని ప్రభుత్వం ఎందుకు నొక్కి చెబుతోంది? అనే సందేహాలను ఆమె వ్యక్తం చేశారు.
“తప్పిపోయిన వారిలో కొందరు చనిపోయారని ప్రభుత్వానికి తెలుసునని స్పష్టంగా అర్థమైంది. అలాంటప్పుడు వారి పేర్లను జాబితాలో ఎందుకు ఉంచారు? చాలా స్పష్టంగా, ఉద్దేశపూర్వకంగా అస్పష్టత ఉంది. ప్రభుత్వం సైనికుల బంధువులకు మాత్రమే కాదు, మొత్తం భారతదేశ ప్రజల ముందు వాస్తవాలు ఉంచాలి” అని డోగ్రా తన గ్రంధంలో కోరారు.
ఖైదీలను కనిపెట్టి ఇంటికి తీసుకొచ్చే ప్రయత్నాలు ప్రభుత్వం చేయలేదని కారు. వీరిని విడుదల చేసేందుకు రెండు ప్రభుత్వాల మధ్య చర్చలు జరిగాయి. వరుసగా వచ్చిన భారత ప్రధానులు ఒక పరిష్కారాన్ని కనుగొనడానికి ప్రయత్నించారు. రెండు వైపులా ఉన్న యుద్ధ అనుభవజ్ఞులు స్వదేశానికి వెళ్లాలని ప్రచారం చేశారు. అయితే ఇరుపక్షాల మధ్య ఖైదీల మార్పిడి జరగలేదు.
1971 యుద్ధం తర్వాత భారతదేశం స్వాధీనం చేసుకున్న 93,000 మంది పాకిస్తానీ సైనికులను స్వదేశానికి పంపింది మరియు పాకిస్తాన్ 600 మందికి పైగా సైనికులను వెనక్కి పంపింది.కానీ తప్పిపోయిన వారి గురించి పాకిస్థాన్ స్పందించడం లేదు. బంధువులతో కూడిన రెండు బృందాలు – 1983లో ఆరుగురు, 2007లో 14 మంది- తప్పిపోయిన వ్యక్తుల ఫోటోలు, ఇతర వివరాలను తీసుకుని పాకిస్తాన్‌కు వెళ్లి జైళ్లను సందర్శించినా ఫలితం లేకుండా పోయింది.
వారిలో కొందరు ఖైదీలను కలిసేందుకు తాము ప్రయత్నిస్తే తమను అక్కడ రాళ్లతో కొట్టారని ఆరోపించారు. అయితే అటువంటి ఆరోపణలను ఆ దేశం ఖండించింది. రెండవ పర్యటనలో, బంధువులు “వారు సజీవంగా ఉన్నారని, పాకిస్తాన్‌లో ఉన్నట్లు బలమైన సాక్ష్యం” ఉందని చెప్పారు. ఈ వాఖ్యాలను సహితం పాక్ అంతర్గత వ్యవహారాల శాఖ ఖండించింది.
2007లో పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వ ప్రతినిధి ఒకరు మాట్లాడుతూ, “పాకిస్తాన్‌లో భారతీయ సైనికులు ఎవరూ లేరని మేము పదేపదే చెప్పాము. మేము అదే మాటకు కట్టుబడి ఉన్నాము” అని స్పష్టం చేశారు.
కుటుంభ సభ్యుల ఎదురుచూపు
దశాబ్దాలు గడుస్తున్నా తన భర్త పాకిస్తాన్ జైలు నుండి ఏదో ఒక రోజు ఇంటికి తిరిగి వస్తాడని దేవి ఆశగా ఎదురు చూస్తున్నది. వింగ్ కమాండర్ అభినందన్ తన మిగ్-21 జెట్‌ను ఫిబ్రవరి 2019లో పాకిస్తాన్ దళాలు కూల్చివేసిన తర్వాత విడుదలైనప్పుడు ఈ ఆశ మళ్లీ ఆమెలో పుంజుకుంది.
‘‘పాకిస్తానీ జైళ్ల నుంచి చాలా మంది తిరిగి వచ్చారు. పాకిస్తాన్ జైళ్లలో వరుసగా 26, 14 సంవత్సరాలు గడిపిన తర్వాత తిరిగి వచ్చిన ఇద్దరు యుద్ధ ఖైదీలు ఉన్నారు. తాము పాకిస్థాన్‌లో సిపాయి జగదీష్‌లాల్‌ను కలిశామని చెప్పారు. పాకిస్థాన్ జైల్లో మగ్గుతున్న అతడు ఇంకా బతికే ఉన్నాడని రుజువయింది. వింగ్ కమాండర్ అభినందన్‌తో చేసినట్లే పాకిస్తాన్‌తో ఈ సమస్యను ప్రభుత్వం పరిష్కరించాలని, మన యుద్ధ వీరులను ఇంటికి తీసుకురావాలని మేము కోరుకుంటున్నాము, ”అని దేవి అభ్యర్ధించారు.
1971 యుద్ధం నుండి తప్పిపోయిన జమ్మూ డివిజన్‌లోని ఆరుగురు సైనికులలో సిపాయి ఒకరు. వారు తిరిగి రావాలని తాము చేస్తున్న పోరాటాన్ని వారి కుటుంబాలు తిరిగి రావడానికి ఇంకా విరమించలేదు.
జమ్మూ ప్రాంతంలోని చాంబ్ సెక్టార్‌లో 1971 యుద్ధంలో పాకిస్తాన్ దళాలతో పోరాడుతున్నప్పుడు 5-సిక్కు రెజిమెంట్‌కు చెందిన సుబైదర్ అస్సా సింగ్ తప్పిపోయిన నిర్మల్ కౌర్‌ను తీసుకోండి. ఆమె ఆరోగ్యం క్షీణించినప్పటికీ, 76 ఏళ్ల కౌర్ తన భర్త ఆచూకీ కోసం ప్రతి తలుపు తట్టింది. కానీ ప్రయోజనం లేకపోయింది. 2007లో, తప్పిపోయిన ఇతర సైనికుల కుటుంబ సభ్యులతో కలిసి ఆమె పాకిస్తాన్‌కు కూడా వెళ్ళింది, కానీ విజయం సాధించలేదు.
“ఇది నిరుత్సాహపరిచిన సందర్శన. ఖైదీలను చూసేందుకు జైల్లోకి వెళ్లేందుకు పాకిస్థాన్ అధికారులు మమ్మల్ని అనుమతించలేదు. అలాగే ఎవరినీ మా ముందు హాజరు పరచలేదు. ఇది పాక్ అధికారులు లాంఛనంగా మాత్రమే. ప్రతినిధి బృందంలో ఎవరికీ భాష తెలియనప్పుడు ఉర్దూలో రాసిన కొన్ని ఫైళ్లను జైలు అధికారులు మాకు చూపించారు. మేము ఏమీ అర్థం చేసుకోలేకపోయాము, ”అని కౌర్ తెలిపారు.
ఈ సంవత్సరం నుండి, కుటుంబాలు తమ ప్రియమైన వారిని పాకిస్తాన్ నుండి తిరిగి తీసుకురావడానికి ప్రభుత్వాన్ని ప్రోత్సహించడానికి సోషల్ మీడియాలో పోరాటాన్ని చేపట్టాయి. ట్విట్టర్ నుండి టిక్ టోక్ నుండి ఆన్‌లైన్ పిటిషన్ల వరకు, కుటుంబాలు ప్రభుత్వాన్ని చర్య తీసుకోమని ఒత్తిడి చేయడానికి సోషల్ మీడియాను దాని పూర్తి సామర్థ్యాన్ని ఉపయోగిస్తున్నాయి.
‘‘పాకిస్థానీ జైళ్లలో మగ్గుతున్న యుద్ధ వీరులను ఎందుకు వెనక్కి తీసుకురాలేకపోతున్నారు? వారు సజీవంగా ఉంటే, వారిని తిరిగి తీసుకురండి, వారు చనిపోయినట్లయితే, దయచేసి వారి మృత దేహాన్ని లేదా బూడిదను తిరిగి ఇవ్వండి, తద్వారా మా బాధకు తెరపడుతుంది” అంటున్న వారి ఆక్రందనలు అరణ్యరోదనగానే మిగిలిపోతున్నాయి.
లాల్ వీడియోలు, నివేదికలను పోస్ట్ చేస్తున్నారు. భారతదేశం, పాకిస్తాన్ ప్రధానమంత్రులిద్దరినీ, ఇరు దేశాల ఇతర నాయకులతో పాటు ట్యాగ్ చేస్తున్నారు. కొన్ని నెలల క్రితం పుట్టిన లాల్ మునిమనవడి టిక్ టాక్ వీడియోలను కూడా నేతల దృష్టిని ఆకర్షించేందుకు పోస్ట్ చేస్తున్నాడు.
“బీజేపీ ప్రతిపక్షంలో ఉన్నప్పుడు, వారి నాయకులు అనేక తప్పిపోయిన యుద్ధ వీరులకు అనేక ప్రదర్శనలకు నాయకత్వం వహించారు. మా పోరాటంలో మాతో కలిసి పనిచేశారు. కానీ ఇప్పుడు అధికారంలో ఉండి మనల్ని మర్చిపోయారు. చిత్రాలు అబద్ధం చెప్పవు. ఈ యోధుల పునరాగమనం కోసం నాయకులు మా ఉద్యమంలో భాగమైనప్పుడు మేము గత సంఘటనల చిత్రాలను, వార్తాపత్రిక కటింగ్‌లను భద్రపరిచాము. వింగ్ కమాండర్ అభినందన్‌ను ఇంటికి తీసుకురాగలిగితే, మన ప్రియమైన వారిని ఎందుకు తీసుకురాలేరు? వారు ఒకే నేల పుత్రులు కాదా? వారు ఈ మాతృభూమి కోసం పోరాడలేదా’’ అంటూ ఆవేదనతో ఈ వీరుల కుటుంభ సభ్యులు ప్రశ్నిస్తున్నారు.
