పాక్ సైన్యంను సిగ్గుమాలిన చర్యగా అభివర్ణించిన వార్ కమీషన్ 

బంగ్లా యుద్ధం – 10
1971 యుద్దానికి ముందు, యుద్ధం సమయంలో కూడా పాకిస్తాన్ సైనికాధికారుల ప్రవర్తనను యుద్ధం తర్వాత పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వం నియమించిన వార్ కమీషన్ తూర్పురా బట్టింది. ఈ సందర్భంగా సైన్యం, దేశ నాయకత్వం వ్యవహరించిన తీరును సిగ్గుమాలినదిగా అభివర్ణించింది. 

 వారిని దుర్మార్గం, స్మగ్లింగ్, యుద్ధ నేరాలు,  విధి నిర్వహణలో నిర్లక్ష్యం చేశారని ఆరోపించింది. వార్ కమీషన్ పాకిస్తాన్ ఆర్మీ జనరల్స్‌పై బహిరంగ విచారణకు సిఫారసు చేసింది, వారు మొదట ఈ పరిస్థితికి బాధ్యత వహించాలని, వారు పోరాడకుండానే లొంగిపోయారని స్పష్టం చేసింది. అయితే బాధ్యులపై ఎటువంటి చర్యలు తీసుకోవడానికి పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వం సాహసింపలేదు. 

యుద్ధం ముగిసిన తర్వాత, పాకిస్తాన్ ప్రభుత్వం బెంగాలీయుడైన సుప్రీం కోర్ట్  ప్రధాన న్యాయమూర్తి హమూదుర్ రెహమాన్ నేతృత్వంలో యుద్ధ విచారణ కమిషన్‌ను ఏర్పాటు చేసింది. పాకిస్తాన్ సుప్రీం కోర్ట్ సీనియర్ న్యాయమూర్తులు ఆ కమిటీలో సభ్యులుగా ఉన్నారు. 

యుద్ధంలో ఓటమికి కారణమైన ఇంటెలిజెన్స్, వ్యూహాత్మక, రాజకీయ, సైనిక వైఫల్యాలపై సమగ్ర విచారణలు జరపడం ఆ కమీషన్ బాధ్యతలు. వార్ కమిషన్ 1947-71 వరకు ఉన్న తూర్పు పాకిస్తాన్ చరిత్రలో పాకిస్తాన్ రాజకీయ, సైనిక ప్రమేయాన్ని కూడా పరిశీలించింది.  

ఆ వార్ కమీషన్ మొదటి యుద్ధ నివేదికను జూలై 1972లో సమర్పించారు. అందులో రాజకీయ నాయకుల రాజకీయ దుష్ప్రవర్తనను,  జాతీయ రాజకీయాల్లో సైనిక జోక్యాన్ని విమర్శనాత్మకంగా ప్రస్తావించారు. నైతిక, తాత్విక దృక్పథంలో సుదీర్ఘంగా వ్రాసిన మొదటి నివేదికను ప్రజలకు విడుదల చేయనే లేదు. 

మొదట్లో 12 నివేదిక ప్రతులు ఉండగా, ఒక్క దానిని మాత్రం “అత్యంత రహస్యం” అంటూ భద్రపరచి, మిగిలిన వాటిని ధ్వంసం చేశారు.  అందులోని పరిశీలనలు బయటపడితే సైన్యం నైతికత దెబ్బతింటుందని సమర్ధించుకున్నారు. ఈ నివేదికను 2002లో పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వం బహిరంగ పరచవచ్చని భావించినప్పటికీ చేయనే లేదు. 

1976లో, అనుబంధ నివేదికను మొదటి నివేదికతో కలిపి సంకలనం చేసి సమగ్ర నివేదికగా సమర్పించారు. దానిని కూడా `రహస్యం’ గానే ఉంచారు. 

2000లో, వార్ కమీషన్  నివేదిక సారాంశం అంటూ కొన్ని అంశాలను పాకిస్థాన్ లో ప్రముఖ ఆంగ్ల పత్రిక డాన్, భారత దేశపు ఇండియా టుడేతో కలసి ప్రచురించింది. ఇప్పటికి ఆ పూర్తి నివేదిక బైటకు రాలేదు. లీక్ అయిన సారాంశాన్ని కూడా వార్తా ప్రతినిధులు బైటకు రాకుండా కప్పిపుచ్చారు. అనుబంధ నివేదికను పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వం ప్రచురించినా, బాంగ్లాదేశ్ అధికారికంగా కోరగా ఇప్పటికే ఆ ప్రతిని అందించలేదు. 

 యుద్ధ నివేదిక అనేక సైనిక వైఫల్యాలను బహిర్గతం చేసింది.  వ్యూహాత్మక నుండి వ్యూహాత్మక-ఇంటెలిజెన్స్ స్థాయిల వరకు, ఇది పాకిస్తాన్ మిలిటరీ, వారి స్థానిక ఏజెంట్ల దోపిడీ, అత్యాచారాలు, అనవసర హత్యలను ధృవీకరించింది. ఇది పాకిస్తాన్ ఆర్మీ జనరల్స్‌పై పూర్తిగా నిందలు మోపింది. 

జూలై 1972లో, పాకిస్థాన్ అధ్యక్షుడు  జుల్ఫికర్ అలీ భుట్టోకు ప్రధాన న్యాయమూర్తి హమూదుర్ రెహమాన్ సమర్పించిన మొదటి నివేదికను సమీక్షించారు. మాజీ అధ్యక్షుడు యాహ్యా ఖాన్, నూరుల్ అమీన్, అబ్దుల్ హమీద్ ఖాన్ (ఆర్మీ చీఫ్), అబ్దుల్ రహీమ్ ఖాన్ (వైమానిక దళం చీఫ్), ముజఫర్ హసన్ (నేవీ చీఫ్), భుట్టో, సీనియర్ కమాండర్లు, రాజకీయ నాయకులు, పాత్రికేయులు కార్యకర్తలు సహా ఆసక్తిగల 213 మందిని కమిషన్ ఇంటర్వ్యూ చేసింది. , 

రాజకీయాలలో పాకిస్తాన్ సైన్యం జోక్యం,  దేశ రాజకీయ వాతావరణంలో రాజకీయ నాయకుల దుష్ప్రవర్తనపై మొదటి నివేదిక చాలా విమర్శనాత్మకంగా ఉందనిపేర్కొన్నది. సైనికుల సిలబస్, శిక్షణ ఎజెండా, అలాగే దేశ రాజకీయ వ్యవస్థలో ప్రజాస్వామ్య వాతావరణాన్ని ప్రోత్సహించాలని సూచించింది. అక్టోబర్, 1974లో అనుబంధ నివేదికను భుట్టోకు అందించారు. 

సైన్యం `గౌరవం’ కాపాడటం కోసమే గోప్యంగా నివేదిక 
సైన్యం `గౌరవం’ కాపాడటం కోసం ఈ నివేదికను `వర్గీకరించి’ బహిర్గతం చేయడం లేదని భుట్టో స్వయంగా తెలిపారు. 1976లో ఒక జర్నలిస్ట్ నివేదిక గురించి అడగగా అది కనిపించడం లేదని భుట్టో చెప్పారు. అదెక్కడా పోవడమో, దానిని ఎవరైనా దొంగలించడమో జరిగి ఉండాలని, అదెక్కడా కనిపించడం లేదని చెప్పారు. 

నివేదిక ఆ విధంగా బైటకు రాకపోవడంతో కలత చెందిన చీఫ్ జస్టిస్ రెహమాన్ ఆర్మీ స్టాఫ్ చీఫ్ జనరల్ జియా-ఉల్-హక్‌ను నివేదిక గురించి అడిగారు. అతను కూడా నివేదిక ఎక్కడా కనబడటంలేదని చెప్పారు. అదెక్కడికి వెళ్లిందో తెలియడం లేదని తెలిపాడు. అయితే, 1990వ దశకంలో, ఈ నివేదికను ఉద్దేశ్యపూర్వకంగా అణచివేశారని, అది రావల్పిండిలోని జాయింట్ స్టాఫ్ ప్రధాన కార్యాలయంలో రహస్యంగా ఉన్నదని  న్యూస్ ఇంటర్నేషనల్ వెల్లడించింది. 

పాక్ అధ్యక్షుడు పర్వేజ్ ముషారఫ్ అక్టోబర్ 2000లో 1971లో జరిగిన సంఘటనలు రాజకీయంగా,  అలాగే సైనిక పరాజయమని, కేవలం మిలిటరీ జనరల్స్‌పై విచారణ జరపాలని కోరడం సరికాదని అంటూ ఆ నివేదికలను పరోక్షంగా కొట్టిపారవేసారు. పాక్ ప్రభుత్వంపై సైన్యం ఆధిపత్యం వహిస్తూ ఉండడంతో ఆ నివేదిక వెలుగు చూడలేక పాయిన్నట్లు స్పష్టం అవుతుంది. 

 మొదటి, అనుబంధ నివేదికలు  రెండూ పాకిస్తాన్ సైన్యం తెలివి తక్కువ, అనాలోచిత కాల్పులు, గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో హత్యలు, మేధావులు,  వృత్తినిపుణులను చంపి సామూహిక సమాధులలో పూడ్చడం, తూర్పు పాకిస్తాన్ ఆర్మీ అధికారులను, సైనికులను ఏదో ఒక నెపంతో చంపేశాయని ఆరోపించారు. 

మొదటి, అనుబంధ నివేదికలు రెండూ పాకిస్తాన్ సైన్యం తెలివితక్కువ,  అనాలోచిత కాల్పులు, గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో హత్యలు, మేధావులు,  వృత్తినిపుణులను చంపి సామూహిక సమాధులలో పూడ్చడం, తూర్పు పాకిస్తాన్ ఆర్మీ అధికారులను, సైనికులను ఏదో ఒక నెపంతో చంపేశాయని ఆరోపించాయి. 

వారి తిరుగుబాటును అణచివేయడం, తూర్పు పాకిస్తాన్ పౌర అధికారులు, వ్యాపారవేత్తలు, పారిశ్రామికవేత్తలను చంపడం, పెద్ద సంఖ్యలో తూర్పు పాకిస్తాన్ మహిళలపై అత్యాచారం చేయడం, హిందూ మైనారిటీ సభ్యులపై  ఉద్దేశపూర్వకంగా ప్రతీకారం, హింసలకు పాల్పడిన్నట్లు స్పష్టం చేశాయి. 

నివేదిక ఆర్మీ జనరల్‌లను “అకాల లొంగిపోవటం”కు పాల్పడినట్లు  ఆరోపించింది. 1958 తర్వాత ప్రభుత్వాన్ని నడపడంలో సైన్యం నిరంతర జోక్యం చేసుకొంటూ ఉండడంతో సీనియర్ అధికారులలో అవినీతి,  అసమర్థతకు పెరగడానికి ఒక కారణమని పేర్కొంది. 

నివేదిక ఇలా పేర్కొంది: “ప్రభుత్వ వ్యవహారాలలో ఆ విధంగా జోక్యం చేసుకోవడం కారణంగా అవినీతి,  మద్యం, మహిళలు, భూములు, ఇళ్లపై దురాశ, పెద్ద సంఖ్యలో సీనియర్ ఆర్మీ అధికారులు, ముఖ్యంగా అత్యున్నత స్థానాల్లో ఉన్నవారు అవినీతికి పాల్పడుతున్నారని బాధ్యతాయుతమైన సర్వీస్ అధికారులు కూడా మా ముందు స్పష్టం చేశారు. పోరాడాలనే సంకల్పాన్ని మాత్రమే కాకుండా వారి వృత్తిపరమైన సామర్థ్యాన్ని కూడా కోల్పోయారు.”

డిసెంబర్ 1971లో పాకిస్తాన్ ఓటమి తర్వాత పదవీ విరమణ చేసిన పాకిస్తాన్ సైనిక పాలకుడు జనరల్ యాహ్యా ఖాన్ ఆ సమయంలో లొంగిపోవడానికి “అనుమతి ఇచ్చాడు, ప్రోత్సహించాడు” అని నివేదిక పేర్కొంది. ఇతర సీనియర్ సైనిక సహచరులతో కలిసి అతన్ని బహిరంగంగా విచారించాలని ఈ కమీషన్ సిఫార్సు చేసింది.

ఈ నివేదిక జనరల్ యాహ్యా ఖాన్‌ను స్త్రీలోలత్వం, మద్యంకు బానిసైన వ్యక్తి అని ఆరోపించింది. నివేదిక ప్రకారం ” దృఢమైన, సరైన చర్య దేశం బాధ్యులైన వారిపై తగు చర్య తీసుకోవాలనే దేశ ప్రజల డిమాండ్‌ను సంతృప్తి పరచడమే కాకుండా, 1971 యుద్ధంలో ప్రదర్శించబడిన సిగ్గుమాలిన ప్రవర్తన భవిష్యత్తులో పునరావృతం కాకుండా కూడా చేస్తుంది” అంటూ నివేదిక కఠిన పదాలను ఉపయోగించింది.  

ఈ నివేదిక తర్వాత సైన్యం, వైమానిక దళం, నౌకాదళంల  చీఫ్‌లను తొలగించడం, పాకిస్తాన్ మెరైన్‌ల తొలగించడం తప్పా వైఫల్యాలకు బాధ్యులైన వారిపై, అకృత్యాలకు పాలపడిన వారిపై ఎటువంటి చర్య తీసుకోలేదు. అయితే, రెండు లక్షల  మంది బెంగాలీ బాలికలపై పాకిస్తాన్ సైన్యం అత్యాచారం చేశారనే ఆరోపణలను వార్ కమిషన్ తిరస్కరించింది. 

“డక్కా అధికారులు పేర్కొన్న గణాంకాలు పూర్తిగా ఊహాజనితంగా ఉన్నట్లు స్పష్టంగా తెలుస్తుంది” అని వ్యాఖ్యానించింది. బ్రిటిష్ అబార్షన్ టీమ్ యొక్క సాక్ష్యాన్ని పేర్కొంది. అది “కేవలం వంద లేదా అంతకంటే ఎక్కువ గర్భాలను” తీసివేసింది అని తెలిపింది.

“పాకిస్తాన్ సైనిక చర్యలో దాదాపు 26,000 మంది వ్యక్తులు మరణించారు” అని కూడా కమిషన్ పేర్కొంది. తూర్పు పాకిస్థాన్‌లో సైన్యం  క్రూరత్వం గురించి వార్  కమిషన్‌కు తెలిసినప్పటికీ దారుణాలు స్థాయిని తగ్గించి చూపే ప్రయత్నం చేసినదనే విమర్శలను ఈ నివేదిక పరిశీలకుల నుండి ఎదుర్కొన్నది. 

రెండవ కమీషన్‌ను 1971 ఇండో-పాకిస్తానీ యుద్ధం అని పిలుస్తారు.  ఇది కేవలం పాకిస్తానీ ప్రభుత్వ ఆధ్వర్యంలో పనిచేసింది. పౌర యుద్ధ ఖైదీల సంఖ్యతో సహా లొంగిపోయిన పాకిస్తానీ సైనిక సిబ్బంది సంఖ్యను నిర్ణయించడం, యుద్ధం ముగిసిన తర్వాత పాకిస్తాన్ ప్రభుత్వం లొంగిపోయిన సైనిక సిబ్బంది అధికారిక సంఖ్యను నిర్ణయించడమే ఈ కమీషన్ చేసింది.